Η σφυρίχτρα.

Η σφυρίχτρα

Στις μέρες μας καμαρώνουμε όταν δείχνομε στους ξένους που επισκέπτονται τα μέρη μας, τα παλάτια των Μινωιτών Κρητών, τη μεγαλοπρέπεια τους και τα συστήματα αποχέτευσης, τα λουτρά και τα υδραυλικά τους, όπως βέβαια έχουν αναστηλώσει τα παλάτια αυτά οι ξένοι αρχαιολόγοι, χτίζοντας πάνω στα αρχαία ερείπια.

Καμαρώνουμε περισσότερο όταν γνωρίζομε πως στα παλάτια που έχτιζαν αργότερα οι άρχοντες και οι βασιλιάδες των μεγάλων οίκων, στις πιο σύγχρονες μεγαλουπόλεις της Δυτικής Ευρώπης δεν είχαν προβλέψει πως θα χρειάζονταν χώροι υγιεινής και καθαριότητας εκτός από την λαμπρότητα και την πολυτέλεια που ήταν χαρακτηριστικά των παλατιών και των πύργων.

Βέβαια οι κυρίες της εποχής αυτής, παρ’ όλη την μεγαλοπρέπεια και την ονομαστή ομορφιά τους (και οι κύριοι) είχαν σχέση με το σαπούνι και το νερό ανάλογη με την σχέση που είχε και ο πάτερ-Χρήστος της προηγούμενης ιστορίας. Και την νύχτα κυκλοφορούσαν στους διαδρόμους των κοιτώνων οι καμαριέρηδες που είχαν την τιμή να περιφέρουν τα δοχεία νυκτός για όπου υπήρχε ανάγκη και να τα αδειάζουν αργότερα από το εύοσμο περιεχόμενο τους.

Με τέτοια καλή σχέση που είχαν οι ευγενείς και οι άρχοντες εκείνης της εποχής με την καθαριότητα, δεν ήταν δυνατό παρά να ανθίσει η βιομηχανία των αρωμάτων στην Ευρώπη, μια που παρουσιαζόταν μεγάλη ζήτηση για να καλύπτονται άλλες σωματικές ευωδιές.

Μέχρι πριν από 40-50 χρόνια όμως και στα χωριά μας δεν υπήρχαν σε όλα τα σπίτια ανάλογοι χώροι με την σύγχρονη έννοια. Οι ατομικές ανάγκες εξυπηρετούντο σε κάποια φραγμένη γωνιά, με ή χωρίς λάκκο, έξω από την κύρια κατοικία, ή τέλος πάντων σε κάποια γωνιά όπου νόμιζε κανείς πως ήταν κρυμμένος από αδιάκριτα βλέμματα. Για την σωματική καθαριότητα, το μπάνιο, ας είναι καλά η σκάφη που έβαζε την μπουγάδα οι μανάδες μας και το νερό που κουβαλάγαμε από την βρύση με τον γάιδαρο.

Σήμερα, που τα πράγματα είναι πιο πολιτισμένα, και σύγχρονα μπάνια υπάρχουν και πλυντήρια αν όχι σε όλα τα σπίτια, στα περισσότερα τουλάχιστον.

Όμως για εκείνα τα χρόνια, ακούγαμε κατά καιρούς διάφορες ιστορίες, άλλοτε υπερβολικές, άλλοτε αληθινές πάντοτε όμως αστείες, σαν ανέκδοτα που μας έκαναν να γελάμε.

Λέμε σαν παράδειγμα την ιστορία μιας ηλικιωμένης γυναίκας που χρειάστηκε να πάει από το χωριό στα Χανιά, ταξίδι μεγάλο εκείνα τα χρόνια και μετά την επιστροφή της στο χωριό, μας διηγότανε τα «πράματα και τα θάματα» που είδε στη Χώρα.

Πως οι γυναίκες στη Χώρα εφορούσανε, αντί για τσεμπέρια στην κεφαλή, καπέλα που μοιάζανε με «μπουμπουρισμένες χρειγιές» (λεκανίδες) και άλλα πολλά.

Και πώς ρώτησε, όταν χρειάστηκε να χρησιμοποιήσει τουαλέτα, που θα μπορούσε να πάει και όταν της υπέδειξαν τον κατάλληλο χώρο και τον επισκέφτηκε δεν ήθελε με κανένα τρόπο να τον χρησιμοποιήσει γιατί, όπως έλεγε «δεν το κάτεχε να λερώσει εκειδά που ήταν τόσο καθαρά που θα μπόρειε να φάει κανείς από κεια μέσα, όι να κάμει την ανάγκη του». Και πως «όντε ν εθάρρειε πως δεν την εθωρούσανε, ήβρηκε αυτή ένα γύρο και αποσιάχτηκε».

Και τραγουδούσανε οι παλιοί λυράρηδες για να πειράξουνε καμιά κοπελιά, όταν οι ώρες ήταν πια περασμένες, και είχαν έρθει και αυτοί στα κέφια, ύστερα από μερικές κούπες κρασί:

Οψές αργά τσι πότιζες τσι βιόλες του σωχώρου

Κι ήσουνε και κουκουβιστή, θαρρείς πως δε σ’ εθώρρου.

Τα προβλήματα βέβαια που παρουσίαζε αυτή η κατάσταση γινόντουσαν πιο έντονα όταν παρουσιαζόταν ανάγκη να φιλοξενηθούν σε σπίτια στο χωριό επισκέπτες ξένοι ή μουσαφίρηδες. Τέτοιες περιπτώσεις ήταν η προσέλευση προσκυνητών στα πανηγύρια,σε γάμους, γιορτές ή άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις. Ερχόταν κόσμος από την παραμονή να ξενυχτήσει και να προσκυνήσει στην όποια εκκλησιά γιόρταζε. Και για να γλεντήσουν και να χορέψουν βέβαια οι νέοι και οι νέες με τις κοντυλιές των λυράρηδων στα καφενεία.

Άλλες τέτοιες περιπτώσεις που μαζεύονταν πολλοί ξένοι ήταν όταν γινόταν κάποιος γάμος ή βάφτιση σε κάποιο σπίτι, και συγγενείς και φίλοι προσκεκλημένοι μαζευότανε για να τιμήσουν την περίπτωση και οι γυναίκες να βοηθήσουν στις ετοιμασίες και τις αυξημένες ανάγκες που παρουσιαζότανε στο νοικοκυριό. Οι μουσαφίρηδες και οι άνθρωποι του σπιτιού βολευότανε όπως όπως-όπως, άλλοι σε όσα κρεβάτια ήταν διαθέσιμα, άλλοι στρωμματσάδα στο πάτωμα και όσοι περισσεύανε στα δώματα και τις ταράτσες. Κανείς δεν έμενε χωρίς να τακτοποιηθεί.

Σε μια τέτοια περίπτωση, σ’ ένα πανηγύρι θαρρώ της Παναγίας στο χωριό μου, φιλοξενούσαν σε κάποιο σπίτι δυο κοπέλες από κάποιο άλλο χωριό, την μεγαλύτερη καμιά 25αριά χρονών και την ανιψιά της, 4-5 χρόνια μικρότερη. Οι κοπελιές κοιμόντουσαν μέσα στρωματσάδα, μα χρειάστηκε να φιλοξενηθεί αργότερα, στο δώμα και ο λυράρης που ήρθε κουρασμένος και ξενυχτισμένος από το γλέντι που είχε προηγηθεί.

Εκείνη την ώρα θα πρέπει να ξυπνούσαν και οι φιλοξενούμενες να ετοιμαστούν για την εκκλησία και να βοηθήσουν όσο μπορούσαν στις δουλειές του σπιτιού. Θα 'πρεπε βέβαια να επισκεφτούν και την τουαλέτα, αν υπήρχε, και αναγκάστηκαν να καταφύγουν σε μια γωνιά κάτω από το δώμα που πριν από λίγο είχε ξαπλώσει ο λυράρης. Όσο και να φρόντιζαν να είναι διακριτικές και να μην κάνουν φασαρία, επειδή ορισμένα πράγματα δεν είναι εύκολο να ελεγχθούν, δεν τα κατάφεραν και ο λυράρης, μ όλη την ζάλη του, τις άκουσε.

Το ίδιο βράδυ, στο γλέντι, όπου μαζεύτηκαν όλοι, όταν είδε τις κοπελιές ο λυράρης θέλησε να τις πειράξει και άρχισε να λέει τις σημαδιακές μαντινάδες της στιγμής

Στο δώμα με κοιμίσανε αργά οψές τη νύχτα

Κι άκουσα και στον ύπνο μου την έρμη τη σφυρίχτρα.

Και συνεχίζει να τραγουδά τον πόνο του....

Δεν μ’ άφησε να κοιμηθώ, στιγμή να κλείσω μάτι

Παρά εστριφογύριζα σαν όφις στο κρεββάτι.

Οι κοπελιές ακούσανε τις μαντινάδες, κοκκινίσανε και άρχισαν να σιγομουρμουρίζουν μεταξύ τους συνωμοτικά «Όφου κακορίζικα ντροπή. Άκουσέ μας τα ξημερώματα όντε νε πορίσαμε όξω». Και να απορούν συγχρόνως « Μα ποια από τις δυό μας άκουσε άραγες;».

Και ο λυράρης που τις πήρε χαμπάρι και είδε την αμηχανία τους, έρχεται να τις πειράξει κι άλλο αλλά και να τις καθησυχάσει και να λύσει την απορία τους με την επόμενη μαντινάδα.

Δεν είναι δα τόσο κακό (γ) ή προσβολή μεγάλη,

Μ’ άκουσα και μικρά σφυρέ, άκουσα και μεγάλη.

Κωστής

Μάης 2011